پایگاه اطلاع رسانی مدیریت ریسک، بحران و پدافند غیرعاملدر این فاجعه تلخ که بر اثر بی توجهی عوامل انسانی و ضعف مدیریت رخ داد، نقاط ضعف برجسته ای در مسیر ایمنی راه های کشور نمایان شد که نمی توان نسبت به این نقاط ضعف چشم پوشید و نگران آن نبود. چه آن که در صورت بی توجهی به این نقاط ضعف و نادیده گرفتن آن ها، این  فاجعه امکان وقوع دوباره در مسیری دیگر، در زمانی دیگر یا  به گونه ای متفاوت را خواهد داشت. این در حالیست که سیستم های حمل ونقل ریلی به دلیل شرایط خاصی که دارند همواره تحت تاثیر منابع جدید، در معرض بحران قرار دارند. بنابراین توجه به الگوهای مدیریت نوین بحران  در این زمینه از اهمیت فراوانی برخوردار است که باید به آن توجه کرد و آن را مدنظر قرار داد. در این الگوها روش های مناسب و ابزار جدید برای شناخت، قبول،کاهش و مقابله با خطرات حائز اهمیت است. از سوی دیگر مکان یابی منابع مهم مانند برق، آب، مراکز آتش نشانی، مراکزمخابراتی، انتظامی، مناطق تصمیم گیری ومدیریتی، شبکه های مرتبط و همچنین مکان یابی منابعی که بالقوه خطرناک وخطرساز هستند، در کنار دستیابی به اطلاعات مناطق و ایستگاهها ، برنامه ریزی کنترل ترافیک هنگام وقوع سوانح ، شناسایی نزدیکترین مراکزامداد رسانی درصورت نیاز در اسرع وقت و مواردی از این دست از اهمیت فراوانی برخوردار است.

آن چه در فاجعه تصادف دو قطار مسافربری در محور دامغان- سمنان  رخ داد، نشان دهنده بی توجهی کامل به بخش هایی از موارد یاد شده است. نادیده گرفتن ایمنی لازم برای منابع سوختی قطارها در کنار ضعف سامانه اطفای حریق چه در خود قطار و چه در مسیر، بخشی از این نقایص است. بخش دیگری از نقاط ضعف به موضوع مدیریتی و ضعف نهاد تصمیم گیر در این حوزه یعنی وزارت راه و شهرسازی باز می گردد که نتوانسته پیش از وقوع این حادثه در زمینه پیشگیری، اقدامات لازم را انجام دهد. وزارت خانه عریض و طویلی که به جای پرداختن به مطالبات شهروندان، در آستانه انتخابات شورای شهر، متولیان آن فعالیت سیاسی و برنامه ریزی برای حضور در این انتخابات را مدنظر قرار داده و در نتیجه این نگرانی وجود دارد که نسبت به مطالبات مردم در زمینه ایمنی راه ها و خطوط ریلی و هوایی کشور بی توجهی نشان داده و وظایف اصلی خود را به فراموشی بسپارند.

 بخش دیگری از این نقایص به موارد کلان تری ارتباط پیدا می کند که هنور تکلیف آنها مشخص نیست. به عنوان مثال هنوز متولی مشخصی به عنوان مسئول اطفای حریق در خارج از شهرها نداریم که باید به آن  نیز توجه کرد و ابهامات آن را برطرف ساخت. ابهاماتی که سازمان مدیریت بحران کشور به عنوان نهاد اصلی در زمینه مقابله و پیشگیری از بحران ها باید رفع آن را به عنوان بخشی از مطالبات شهروندان از وزارت خانه هایی چون راه و شهرسازی مدنظر قرار داده و پیگیری نماید.

فراموش نکنیم که رشد و توسعه شهرنشینی در جهان، لزوم توجه به ایمنی جمعیت و برنامه ریزی برای کاهش آسیب پذیری آن را در برابر سوانح طبیعی و انسان ساز افزایش داده است. در نتیجه برنامه ریزی  برای ایجاد محیط های ایمن و افزایش آگاهی عمومی در این زمینه بیش از گذشته مورد توجه قرار گرفته است. چنین است که پیوست مدیریت بحران برای حوزه های مختلف از اهمیت فراوانی برخوردار است. در این بخش، برنامه ریزی برای افزایش ایمنی و مدیریت بحران مورد توجه قرار می گیرد. در نتیجه فرقی نمی کند که این برنامه ریزی برای افزایش مقاومت و پایدارسازی شهرها صورت گرفته یا ایمنی جاده ای و ریلی. هر محیط و مکانی که در ارتباط با انسان معنا پیدا می کند، از اهمیت برخوردار است. تحقق این موضوع و تداعی مفهومی مجموعه مولفه های لازم در این رابطه، توجه  به ابعاد توسعه پایدار با رویکرد مدیریت بحران را به صورت جامع و فراگیر عیان می کند.توجه به بعد اجتماعی توسعه پایدار در قالب مدیریت بحران اجتماع محور، بعد اقتصادی و کالبدی در چارچوب انجام فعالیت های پیشگیرانه و بعد مدیریتی- نهادی آن در قالب مدیریت بحران نهادگرا قابل بررسی و تحلیل است.

دکتر احمد صادقی

رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران