پایگاه اطلاع رسانی مدیریت ریسک، بحران و پدافند غیرعاملپیرو همین قاعده ساده است که در دنیای مدرن امروز مدیریت بحران در شهرهای کوچک و بزرگ در اولویت مدیران شهری و مسئولان کشور قرار گرفته تا با اجرای برنامه‌های مختلف بتوانند ابتدا از بروز حوادث جلوگیری کرده و در صورت وقوع حادثه، واکنش مناسبی برای مقابله با آن داشته باشند. بررسی اقدامات انجام شده در حوزه پیشگیری، آمادگی و آموزش و نیز بررسی نقاط قوت و ضعف موجود در تهران، موضوع گفت‌وگوی ما با دکتر احمد صادقی ، رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران است. او که از سال۹۲ در این سمت فعالیت می‌کند، در طول سال‌های مختلف با حضور در سازمان هلال احمر تجربیات ارزشمندی در کارنامه فعالیت‌هایش ثبت و ضبط کرده است.

چه عواملی دست به دست هم می‌دهد تا ضرورت شکل‌گیری سازمانی به نام سازمان پیشگیری و مدیریت بحران تهران احساس شود؟

 ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی و زمین‌شناسی از جمله ۱۰كشور سانحه‌خیز جهان به شمار می‌آید و همواره بر اثر بروز سوانحی چون سیل، زلزله، خشكسالی و غیره، خسارات جانی و مالی قابل توجهی به كشور وارد آمده است. سال‌ها است كه راه‌های كاهش اثرات سوانح طبیعی در کشور مورد توجه قرار گرفته و تلاش می‌شود تا همگام با تجربه‌های جهانی در این حوزه، شاخص ایمنی و آمادگی در برابر سوانح طبیعی ارتقاء پیدا کند. در این میان، برنامه‌ریزی برای پیشگیری و افزایش آمادگی در برابر سوانح در شهر تهران به عنوان مركز فعالیت‌های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی كشور از ا،همیت زیادی برخوردار است. ۲۸مهرماه سال۱۳۷۸ در ششمین اجلاس كمیته ملی كاهش اثرات بلایای طبیعی، به عنوان عالی‌ترین نهاد تصمیم‌ساز در این حوزه، مقرر شد كه شهرداری تهران با مساعدت معاونت هماهنگی امور عمرانی وزارت كشور همچنین با بهر‌ه‌گیری از همكاری وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها و نهادهای مرتبط طرح جامع مدیریت بحران شهر تهران بزرگ را تهیه و برای تصویب به كمیته ملی كاهش اثرات بلایای طبیعی ارائه کند. پس از آن شورای هماهنگی طرح جامع مدیریت بحران شهر تهران تشکیل شد كه اعضای آن را جمعی از متخصصان و صاحب نظران این حوزه تشكیل می‌دادند. این شورا در گام نخست، برنامه راهبردی تهیه طرح را تدوین کرد و سپس دبیرخانه طرح جامع مدیریت بحران شهر تهران شكل گرفت و به مرور این بدنه قوی‌تر و در قالب سازمان فعالیت‌های خود را ادامه داد.

یکی از موضوعات مهم در حوزه مدیریت بحران، آموزش شهروندان است. یعنی در کنار توجه به مباحث فنی در ارتباط با پیشگیری و آمادگی،  میزان آشنایی و آمادگی شهروندان نیز از اهمیت زیادی برخوردار است، در این زمینه چه کارهایی انجام گرفته است؟

با توجه به اهمیت آموزش در افزایش سطح آمادگی شهروندان و لزوم فراگیری و همه‌جانبه بودن آن، سندی درباره آموزش‌های همگانی مدیریت بحران تهیه شده كه تمامی جامعه را با دسته‌بندی‌های سنی، تحصیلی و توانمندی در برگرفته و برنامه آموزشی كاملی را به تفكیك این گروه‌ها به همراه معرفی ابزارها و روش‌های آموزشی، ارائه می‌دهد. شروع آموزش‌ها در سطح شهر تهران برای گروه‌های هدف مشاركتی بوده است كه شامل آموزش دبیران، دانش آموزان و اولیای آنها در قالب طرح مدرسه آماده، آموزش داوطلبین واكنش اضطراری محلات در خانه‌های دوام و ایمنی، آموزش گروه‌های مدیریت بحران در اماكن مهم و آموزش از طریق رسانه‌های عمومی است. آموزش به شهروندان از دو طریق آموزش مستقیم و غیرمستقیم صورت می‌گیرد؛ آموزش غیرمستقیم در قالب توزیع پوستر، بروشور، اقلام اطلاع‌رسانی، فیلم، انیمیشن و بازی پیش‌بینی شده است.

آموزش‌ها در برگیرنده طیف گسترده‌تری از حوادث و راهكارهای پیشگیری و مقابله با آنها است و تنها به زلزله و مخاطرات زمین محدود نمی‌شوند و از آنجا كه نحوه ارائه آموزش‌ها برای هر شهروند در مقاطع زمانی مختلف از كودكی تا بزرگسالی برنامه‌ریزی شده است، این آشنایی كمك می‌كند علاوه بر آمادگی مستمر از ایجاد نگرانی و تشویش در میان شهروندان كاسته شود. همزمان با شهروندان آموزش‌های پایه و تخصصی نیز برای ارتقای عملكرد دست‌اندركاران مدیریت بحران در سطوح مختلف از فرماندهی تا عملیات و پشتیبانی، برنامه‌ریزی شده كه تمامی مدیران ارشد شهری، روئسای سازمان‌های مسئول، مدیران میانی، كارشناسان و نیروهای اجرایی شهرداری در آن مشاركت خواهند داشت.

یکی از مخاطرات شهر تهران که طی چند ماه گذشته بارها درباره آن صحبت شده موضوع فرونشست در تهران‌ است، این مخاطره چقدر جدی است؟

موضوع فرونشست در ایران به ویژه در اثر برداشت آب‎های زیرزمینی پدیده شایعی است. بنا به گزارش سازمان زمین‎شناسی و اکتشافات معدنی، احتمال می‎رود در ۳۰۰دشت کشور موضوع فرونشست زمین مطرح باشد که در ۱۸دشت کشور مطالعات و بررسی‎های مربوط به فرونشست توسط سازمان زمین‎شناسی و اکتشافات مدنی در آنها انجام شده است. در این میان شهر تهران به عنوان پایتخت سیاسی، اجتماعی و اقتصادی که بیش از ۱۵درصد جمعیت کل کشور را در خود جای داده است و زیرساخت‌های صنعتی و تاسیساتی فراوانی در این کلان‌شهر وجود دارد؛ مستعد وقوع این پدیده مخرب است. تغییرات شرایط آب و هوایی، افت شدید سطح ایستابی، استفاده بی‌رویه از منابع آبی در مصارف کشاورزی و صنعتی از عمده ترین دلایل پتانسیل خطر فرونشست در تهران است.

نصب و توسعه شتاب‌نگارها در تهران و اطراف شهر پایتخت برای شناخت وضعیت گسل‌ها از اهمیت برخوردار بود، در  این باره نیز توضیح دهید.

سازمان مدیریت بحران شهرداری تهران سه ‌سال است که با همکاری آژانس همکاری‌های بین‌المللی ژاپن(جایکا) و همچنین دستگاه‌های عضو ستاد توانسته خروجی یکی از سامانه‌هایی که می‌تواند برای شهر تهران موثر باشد را بگیرد. براین اساس در یکی از نقاط اطراف شهر تهران یعنی گسل مشأ در امامزاده‌هاشم، این سیستم با چهارایستگاه شتاب‌نگاری فعال شده و خروجی‌های اولیه را در سازمان گرفته‌ایم و بحثی که امروز به دنبالش هستیم این است که سازمان‌هایی که در این حوزه باید دخیل باشند، از این خروجی چه استفاده‌هایی می‌توانند داشته باشند؟ برای مثال این موج اخطار اگر در اختیار شرکت برق قرار گیرد، می‌تواند کل برق شهر تهران را به‌صورت اتوماتیک قطع کند اما این امر نیازمند آن است که در سیستم‌های مختلف اقدامات این‌چنینی انجام گیرد که حداقل خسارات ایجاد شود. این نخستین اقدامی است که در کشور انجام شده و اگرچه خروجی به صورت پایلوت است، اما امیدواریم با اقدامات نهادهای دولتی و سازمان مدیریت بحران کشور در فاز اول بتوانیم این سیستم را در کل شهر تهران فعال کنیم.

شهر تهران درحال حاضر حدود ١٤شتاب‌نگار دارد که برخی از این‌ها عمدتا شتاب‌نگارهای حریم و حاشیه شهر هستند و باید شتاب‌نگارهای دیگری هم اضافه شوند. ما برای کاهش خسارت نزدیک به ٥٠شتاب‌نگار نیاز داریم. یکی از کاربردهایی که شهرداری به دنبال آن است، استفاده عمومی برای اطلاع‌رسانی است. قطعا این موج وقتی به صداوسیما برسد، این سازمان می‌تواند مانند سایر کشورهای توسعه‌یافته، اطلاع‌رسانی عمومی انجام دهد. شاید در نظر ما این زمان بسیار کم باشد اما همین ١٠ثانیه می‌تواند جان بسیاری را نجات دهد و این سیستم قطعا باید در کل کشور عملیاتی شود.

با توجه به قرار گرفتن در فصل بارندگی علت خطرپذیری شهر تهران در برابر سیل چیست؟

كلان‌شهر تهران با وسعتی در حدود ۷۰۰كیلومترمربع یكی از كلان‌شهرهای  مهم جهان با عوارض و مشخصات خاص است. سیستم زهكشی آب‌های سطحی در شهر تهران دارای پیچیدگی‌های فراوانی است كه بیشتر تحت‌ تاثیر توسعه ناهمگون شهر بدون توجه به معیارهای جامع شهرسازی و برنامه‌ریزی شهری و همچنین لحاظ محدودیت‌های طبیعی آن در دهه‌های گذشته بوده است. با توجه به اینكه تمامی محدوده كلان‌شهر تهران توسط كوه‌های بلند احاطه شده است، علاوه بر آب‌های سطحی در گستره شهری، رواناب‌های ناشی از بارش در كوهستان‌های شمالی و شرقی تهران  نیز توسط رودخانه‌ها و مسیل‌هایی وارد محدوده شهری تهران می‌شود.

در این میان وجود شیب قابل محسوس نیز در محدوده شهر كه از شمال به جنوب است موجب افزایش خسارت احتمالی در پایین‌دست برخی از مناطق تهران می‌شود. همچنین تخریب حوضه آبخیز بالادست نواحی شهری به صورت‌های مختلف از جمله تخریب پوشش گیاهی و جاده‌سازی، گسترش بی‌رویه اراضی شهری و صنعتی، كاهش نفوذ آب و افزایش رواناب را به همراه داشته است. لذا باران‌های شدید و كوتاه‌مدت فرصت نفوذ به داخل خاك را نداشته و در نتیجه بخش قابل توجهی از بارش به رواناب‌های سطحی تبدیل می‌شود. از این رو رودخانه‌ها و مسیل‌های حوضه‌های آبخیز شهری از درجه ریسك زیادی برای سیل‌خیزی و خسارات ناشی از آن برخوردارند و دستیابی به توسعه پایدار شهری نیازمند طراحی مدل‌های مناسب مدیریت و حفاظت رودخانه‌ها و مسیل‌ها در حوضه‌های آبخیز شهری است.

با توجه به اینکه قانون‌گذار مسئولیت مدیریت بحران را به شهرداری تهران سپرده است آیا به این معناست که نهادها و سازمان‌های دیگر مدیریت شهری نقشی در مدیریت بحران ندارد و تمام اقدامات و هزینه‌های ایمنی شهر باید از سوی شهرداری تامین شود؟

به هیچ وجه اینطور نیست و تمام سازمان‌ها و نهادهای مدیریت شهری هر کدام در حوزه فعالیت خود باید نسبت به شناسایی مخاطرات و نقاط ضعف‌شان در برابر حوادث و سوانح، تهیه طرح و تنظیم برنامه برای کاهش آسیب‌پذیری و آمادگی مناسب نسبت به پاسخگویی در حوادث و همچنین تامین بودجه‌های لازم برای اجرای این طرح‌ها و در عین حال ایجاد و تقویت ساختارهای مدیریت بحران در تشکیلات خود اقدام کنند. فلسفه واگذاری مسئولیت مدیریت بحران به شهرداری تهران در آن است که شهرداری پایتخت از توان، تجهیزات و حوزه گسترده فعالیت برخوردار است و در عین حال برای تحقق الگوی مدیریت یکپارچه شهری باید چنین گام‌هایی برداشته شود.

چرا در سایر شهرها مسئولیت مدیریت بحران به شهرداری‌ها سپرده نشده و در مورد استثنا بودن مدیریت بحران تهران بیشتر توضیح دهید.

شهر تهران به عنوان مرکز فعالیت‌های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و موقعیت آن به عنوان پایتخت جمهوری اسلامی همواره الگویی برای سایر شهرها به شمار می‌آید. بر اساس الگوها و تجربه‌های جهانی تمامی امور یک شهر باید تحت عنوان یک مدیریت واحد، اداره شود و هماهنگی و پیوستگی این ساختار برای تحقق اهداف مدیریت مطلوب یک شهر ضروری است. اما الگوی مدیریت یکپارچه شهری تاکنون اجرا نشده و تحقق نیافته و قانون آن مستلزم مصوبه مجلس است. به همین دلیل مدیریت بحران در تمامی شهرها به مراکز استانداری‌ها واگذار شده و در صورتی که قانون مدیریت یکپارچه شهری تصویب شود، می‌توان با بهره‌گیری از الگوی تهران مدیریت بحران را به شهرداری‌ها به عنوان نهادی که مسئولیت اداره شهر را بر عهده دارد سپرد.

 

همشهری فرهنگ شهر شماره ۲۸۷