پایگاه اطلاع رسانی مدیریت ریسک، بحران و پدافند غیرعاملانتقاد رئیس سازمان مدیریت بحران شهر تهران

همشهری- کنکاش / چنین جایگاه ویژه در حالی برای کلانشهر تهران ترسیم شده است که بخش عمده ای از بناهای شهری از فرسودگی رنج می برد و در عین حال چندین گسل در زیر پای آنها هر لحظه امکان جابه جایی صفحات زمین را اخطار می دهد اما تمامی تهدیدات به این دو خلاصه نشده و سیل خیزی منطقه شهری تهران که دلیل آن را می توان در محصور شدن در میان رشته کوههای سربه فلک کشیده البرز، شیب دامنه وار زمین و باران های تند و تخریب سیل گیرهای طبیعی به دلیل گسترش شهر جستجو کرد، اما تمامی اینها را نمی توان بدون خطرات کاهش ارتفاع آبهای زیرسطحی و توسعه ناهمگون از سیستم های شهرسازی در نظر گرفت.

تمامی این موضوعات و موضوعات متعدد دیگر ما را بر آن داشت تا گفتگویی با دکتر احمد صادقی، رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران به عنوان مسئول استراتژیک ترین سازمان در زمان بحران داشته باشیم تا در جریان موضوعات این سازمان اساسی در شهر قرار گیریم.

• برای نخستین سوال چرا سازمان مدیریت بحران شکل گرفت و طریقه این شکل گیری به چه صورت بود؟

سرزمين ايران به لحاظ موقعيت جغرافيايی و زمين‌شناسی در جمع ده كشور سانحه‌خيز جهان قرار دارد و این موقعیت سبب شده است که همه ساله شاهد وارد آمدن خسارت های جانی و مالی بر اثر بروز سوانحی چون سيل، زلزله، خشكسالی و سایر حوادث طبیعی به کشور باشیم. در کشور های سانحه خیز که نمی توان بسیاری از حوادث را در کنترل گرفت در نتیجه کاهش خسارات در زمان بروز سوانح طبیعی اولویت پیدا می کند. البته کشورها در این حوزه فعالیت هایی را دارند که کشور ایران نیز باید همگام با تجربه های جهانی در حوزه های افزایش شاخص ايمنی و آمادگی در برابر سوانح طبيعی پیش رفت کند.

شهر تهران مركز فعاليت‌های سياسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی كشور است و از این روی برنامه‌ريزی برای پيشگيری و افزايش آمادگی در برابر سوانح برای آن از اهميت بالایی برخوردار است به همین دلیل در ششمين اجلاس كميته ملی كاهش اثرات بلايای طبيعی -به عنوان عالی‌ترين نهاد تصميم ساز در اين حوزه- در مهرماه سال ۱۳۷۸ مقرر شد تا شهرداری تهران با همکاری معاونت هماهنگی امور عمرانی وزارت كشور و سایر وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها و نهادهای مرتبط، “طرح جامع مديريت بحران شهر تهران بزرگ” را تهيه و برای تصويب ارائه کند ضمن اینکه اين پیشنهاد در هيأت دولت نیز مطرح شد و با توجه به اهميت و ضرورت آن، در آذرماه همین سال تهیه طرح در بخشنامه‌ای از سوی معاون اول رئيس جمهور به شهرداری تهران تکلیف شد.

شهرداری تهران برای انجام این تکلیف شورای هماهنگی با حضور متخصصان و صاحب نظران تشكيل داد و در نهايت در پايان سال ۱۳۷۹ پیش نویس طرح جامع مدیریت بحران شهر تهران را آماده و  در هشتمين اجلاس كميته ملی كاهش اثرات بلايای طبيعی که در خرداد ماه سال ۱۳۸۰ برگزار شد به تصويب رساند.

طرح جامع دارای بندهایی بود که می توانست تکلیف بسیاری از موضوعات را برای هدایت بهتر شرایط در زمان بحران مشخص کند. نخستین بند این مصوبه شهرداری تهران را ملزم به تشكيل ستاد مديريت بحران شهر تهران با هدف هماهنگی امور مربوط به مراحل مديريت بحران (پيشگيری، آمادگی،‌ مقابله و بازسازی) کرد و تمامی دستگاه‌های اجرايی و سازمان‌های مستقر در شهرتهران را موظف کرد تا با اين ستاد همكاری کنند. بخش دیگر به مسئولیت ستاد بحران اختصاص داشت مبنی بر اینکه شهردار تهران با حکم وزیر کشور به سمت رئیس ستاد بحران شهر تهران منصوب شود همچنین در این مصوبه زمینه ادغام مرکز مطالعات زلزله و محیط زیست شهرداری تهران -که با همكاری آژانس همكاری‌های بين‌المللی ژاپن (جايكا) طرح ريزی پهنه‌بندی لرزه‌ای شهر تهران را در دست انجام داشت- و دبيرخانه طرح جامع مديريت بحران شهر تهران فراهم شد.

پس از تصویب این مصوبه مركز مديريت بحران شهر تهران به عنوان ساختاری جديد در تشكيلات شهرداری تهران شکل گرفت و نمودار سازمانی آن در اواخر سال ۱۳۸۰ در شهرداری تهران به تصويب رسيد و در پنجم خردادماه همین سال برای اولين بار وزير كشور طی حكمی شهردار تهران را به سمت رئيس ستاد مديريت بحران شهر تهران منصوب كرد.

با طی شدن مراحل قانونی شكل‌گيری، تجهيز و جذب نيروی متخصص در مركز پيشگيری و مديريت بحران شهر تهران، در سال ۱۳۸۲ ساختار مركز پيشگيری و مديريت بحران در شهرداری تهران تثبيت شد و پس از آن شورای اسلامی شهر تهران در خردادماه سال ۱۳۸۳ اصلاح اين ساختار را در دستور كار خود قرار داد و در نهايت، مركز پيشگيری و مديريت بحران شهر تهران با اساسنامه کنونی در تیر ماه سال ۱۳۸۴–دوره دوم شوراها- به”سازمان پيشگيری و مديريت بحران شهر تهران” ارتقاء پیدا کرد.

•  آیا سازمان مدیریت بحران به تنهایی می تواند تمامی بحران های شهری را پیشگیری و مدیریت کند، برای برطرف شدن نقایص موجود چه اقداماتی انجام شده است؟

وقوع حوادث و سوانح در تهران از ابعاد ملی برخوردار است و باید متناسب با این جایگاه برای آن برنامه ریزی و اقدام شود. در ابتدای شکل گیری ساختار مدیریت بحران برای شهر تهران، مرجعی بالادستی با عنوان ستاد مدیریت بحران شهر تهران به ریاست شهردار تهران تعریف شد که هماهنگی فعالیت دستگاه ها و نهادهای فعال در حوزه خدمات شهری و مدیریت بحران شهر تهران را بر عهده داشت. اما پیچیدگی امور در این کلان شهر و تعدد نهادهای پاسخگو از یک سو، و وقوع محتمل انواع حوادث و سوانح طبیعی و انسان ساخت از سوی دیگر، ضرورت سطح بندی حوادث را در تهران دو چندان کرد؛ نتایج این سطح بندی نکته ای را نمایان کرد که شهرداری تهران برای عملکرد و مدیریت بهینه بحران در شهر تمامی ابزارها و بودجه مورد نیاز را در اختیار ندارد و چه بسا در سطوحی از بحران نیز حتی مجوز ورود را نیابد. از این روی، ضرورت بازنگری در قوانین مشخص شد و در نهایت ستاد مدیریت بحران شهر تهران به شورای هماهنگی مدیریت بحران شهر تهران ارتقا یافت تا بدین ترتیب ابعاد وقوع سوانح طبیعی از جمله زلزله و سیل در تهران به صورت ویژه  دیده شود و تخصیص اعتبارات ملی برای اجرای  طرح های مدیریت بحران در پایتخت تسهیل و تسریع شود.

این تغییر موجب شد تا ستاد مدیریت بحران شهر تهران با عضویت بیش از ۸۰ نهاد و سازمان به چهارده کمیته تخصصی تقسیم بندی شده و شورای هماهنگی مدیریت بحران شهر تهران همسو با شورای هماهنگی مدیریت بحران کشور به فعالیت خود ادامه دهد.

به موجب قانون مسئوليت تشكيل شوراي هماهنگي(ستاد) مديريت بحران شهر تهران به شهردار تهران سپرده شده است و با وجود ۸۰ دستگاه اجرايي در اين زمينه، شفاف سازی و تعیین سهم و نقش سازمان های دارای مسئولیت از اهميت بالایی برخوردار است  که ارتقای هماهنگی های بین آنها از طریق کارگروه های تخصصی ۱۴ گانه محقق می شود و این موضوع نمادي از تحقق مديريت واحد و يكپارچه شهري است.

کارگروه های ۱۴ گانه شورای هماهنگی مدیریت بحران شهر تهران شامل کارگروه  امنیت و انتظامات، امور حقوقی و قضایی، آموزش و اطلاع رسانی، آتش نشانی و مواد خطرناک، تشکل های مردم نهاد، تامین سوخت و مواد نفتی، بهداشت و درمان ، امداد و نجات و آموزش های همگانی، تامین مسکن، ارتباطات و فناوری اطلاعات، مخاطرات زلزله ، لغزش لایه های زمین، ابنیه، ساختمان و شهرسازی ، تامین و توزیع ماشین آلات، آواربرداری ساختمان ها و انتقال و تدفین متوفبان، امور سیل و شریان های حیاتی و حمل و نقل و ترافیک و محورهای مواصلاتی می شود.

•  این شورا چه اختیاراتی دارد و آیا توانسته است این اختیارات را تحقق بخشد؟

شورای هماهنگی مدیریت بحران شهر تهران مسئولیت سیاست گذاری، تعیین راهبردهای جامع در زمینه مدیریت بحران شهر، مشارکت در برنامه ریزی توسعه شهری برای اجرای نظام مدیریت شهر ، مشارکت در برنامه ریزی توسعه شهری ، تهیه طرح جامع برای وضعیت بحرانی و احصا مسئولیت های هر یک از ارگان ها و نظارت و پیگیری، ایجاد هماهنگی بین سازمانی، سازماندهی و برنامه ریزی برای استفاده از مشارکت های مردمی،  تهیه پیش نویس لوایح قانونی ، مقررات و مصوبات، مشارکت در تهیه برنامه های توسعه ای در شهر تهران براساس ملاحظات مدیریت بحران، ارزشیابی برنامه های مدیریت بحران و ارائه راهکارهای مناسب، بررسی و تصویب و نظارت بر طرح های پیشنهادی، برآورد و درخواست کمک های دولتی،  ابلاغ تصمیمات ستاد مدیریت بحران به دیگر دستگاه ها،  اعلام وضعیت بحران در شهر تهران و پیگیری اعتبارات وظایفی است که بر عهده این شورا گذاشته شده است.

در سال ۸۹ هیات وزیران مصوبه ای را داشت که بر اساس آن تکالیف و وظایف دستگاه های اجرایی به منظور آمادگی و مقابله با حوادث غیر مترقبه در شهر تهران مشخص شده و حداقل آمادگی لازم برای هر کدام از آنها تعیین شده بود. پس از این ابلاغیه جلساتی با هر یک از سازمان های عضو ستاد مدیریت بحران شهر تهران برگزار شد تا ضمن بررسی وضع موجود این دستگاه ها، میزان آمادگی نسبی برای اجرای کامل تکالیف پیش بینی شده در این مصوبه بررسی و معین شود و بر همین اساس ابلاغ شد که تمامی سازمان های عضو ستاد نهایت تلاش خود را برای اجرای کامل این مصوبه در حوزه تخصصی خود به کار ببرند همچنین مقرر شد که تکالیف و وظایف اجرایی دستگاه های حاکمیتی ملی و وزارت خانه ها از طریق  سازمان مدیریت بحران کشور مورد پیگیری قرار گیرد؛ در نهایت جمع بندی گزارش های دستگاه های عضو شورای هماهنگی مدیریت بحران شهر تهران و اقدامات اجرایی کمیته های زیرمجموعه شورا حاکی از آن بود که برخی از سازمان ها به صورت فعال برخورد کرده و آن بخش از مصوبه که با امکانات و اعتبارت داخل سازمانی قابل اجرا بوده است، انجام داده اند ، ولی بخش عمده مصوبات که مستلزم ایجاد یک زیرساخت عمرانی و فنی بوده است که باید از اعتبارات ویژه استفاده کند متاسفانه به دلیل عدم تامین اعتبار لازم از سوی سازمان مدیریت بحران کشور به صورت کامل اجرایی نشده است. پس از این بررسی مقرر شد با توجه به تشدید فعالیت جدید کارگروه ها در دور جدید مجددا بررسی میزان آمادگی سازمان ها کنترل و میزان نقایص و کسری دستگاه ها در هر حوزه مشخص و مورد پیگیری قرار گیرد.

• با توجه به اینکه قانونگذار مسئولیت مدیریت بحران را به شهرداری تهران سپرده است آیا به این معناست که نهادها و سازمانهای موجود  در شهر نقشی در مدیریت بحران ندارد و تمام اقدامات و هزینه های ایمنی شهر باید از سوی شهرداری تامین شود ؟

به هیچ وجه چنین نیست و تمامی سازمانها و نهادهای مدیریت شهری هر کدام در حوزه فعالیت خود باید نسبت به شناسایی مخاطرات و نقاط ضعفشان در برابر حوادث و سوانح ، تهیه طرح و تنظیم برنامه برای کاهش آسیب پذیری و آمادگی مناسب نسبت به پاسخگویی در حوادث و همچنین تامین بودجه های لازم برای اجرای این طرحها و در عین حال ایجاد و تقویت ساختارهای مدیریت بحران در تشکیلات خود اقدام کنند.  فلسفه واگذاری مسئولیت مدیریت بحران به شهرداری تهران در آن است که شهرداری پایتخت از توان، تجهیزات و حوزه گسترده فعالیت برخوردار است و در عین حال برای تحقق الگوی مدیریت یکپارچه شهری باید چنین گامهایی برداشته شود.

شهر تهران همواره الگویی برای سایر شهرها به شمار می آید.  براساس الگوها و تجربه های جهانی تمامی امور یک شهر باید تحت عنوان یک مدیریت واحد ، اداره شود و هماهنگی و پیوستگی این ساختار برای تحقق اهداف مدیریت مطلوب یک شهر ضروری است.  اما الگوی مدیریت یکپارچه شهری تاکنون در کشور تحقق نیافته است به همین دلیل مدیریت بحران در تمامی شهرها به مراکز استانداریها واگذار شده و در صورتی که قانون مدیریت یکپارچه شهری تصویب شود، می توان با بهره گیری از الگوی تهران مدیریت بحران را به شهرداریها به عنوان نهادی که مسئولیت اداره شهر را بر عهده دارند سپرد.

• سازمانهای دیگر در تحقق اهداف مدیریت بحران چه نقصهایی دارند و چه فعالیتهایی باید انجام بدهند.

سپردن مسئولیت مدیریت بحران به شهرداری تهران نافی مسئولیت سایر سازمانهای مدیریت شهری نیست .  هر تشکیلاتی در شهر تهران باید به فکر تقویت ساختار مدیریت بحران خود باشد، یعنی در برنامه ها و طرح های خود به مقوله یپیشگیری و کاهش مخاطرات در برابر حوادث و سوانح از جمله حوادث طبیعی بزرگ همچون زلزله، سیل و طوفان بپردازد و بودجه لازم را برای رفع کمبودها و نواقص خود پیشبینی کند که متاسفانه براساس بررسیها و اطلاعات موجود چنین اقدامی به صورت مطلوب تاکنون انجام نشده است و همچنان مدیریت بحران حلقه مفقوده نهادهای حاضر در شهر است و بیشتر تشکیلات مدیریت شهری که مسئولیت تامین خدماتی همچون آب، برق، گاز، فاضلاب، بهداشت، مخابرات و فوریتهای امدادی را برعهده دارند همچنان با کاستی ها و آسیبهای بسیاری در برابر سناریو احتمالی حوادث بزرگ روبرو هستند و آمارها نشان دهنده این است که این سازمانها و نهادهای مدیریت شهری در برابر حوادث بزرگ به طور کامل آماده نیستند. در حالی که شهرداری تهران به میزان قابل توجهی سهم و نقش خود را در ایجاد زیر ساختهای مدیریت بحران ایفا کرده است. به عنوان مثال از زمان واگذاری این مسئولیت به شهرداری تهران با صرف هزینه های قابل توجه صدها طرح و برنامه متنوع و اساسی در شهر تهران به اجرا در آمده است. طرح هایی مانند احداث مرکز فرماندهی و مدیریت بحران که در نوع خود بی بدیل است و نخستین اتاق مدیریت بحران در کشور محسوب می شود. احداث بیش از ۱۰۰ پایگاه پشتیبانی مدیریت بحران، ایجاد ساختارهای مدیریت بحران در سطح مناطق، نواحی و محلات، اجرای صدها مانور بزرگ و کوچک عمومی و تخصصی، ایجاد گروههای مردمی داوطلب واکنش اضطراری محلات، ایجاد طرح مدرسه آماده، انجام مطالعات و تهیه طرحهای کاهش مخاطرات با بهره گیری از ظرفیتهای بین المللی به ویژه ۴ طرح مطالعاتی با آژانس همکاریهای بین المللی ژاپن (جایکا) به منظور شناخت و شناسایی هرچه بیشتر آسیبها، نیازها و تدوین همکاریهای مناسب از آن جمله است که درمقابل متاسفانه دغدغه و عزم چندانی در نهادهای دیگر دیده نمی شود!

• بعد حادثه ریزش ساختمان پلاسکو، موضوع فرماندهی بحران و نحوه تشکیل آن در زمان حادثه مطرح شد، لطفا درباره نحوه فعالیت فرماندهی بحران در این حادثه توضیح دهید؟

مدیریت هر حادثه نیاز به تشکیل دو ساختار در محل دارد، نخست سامانه فرماندهی حادثه که به طور مستقیم از فرمانده میدان و نیروهای عملیاتی تشکیل شده و با تقسیم کار در صحنه عملیات اجرایی حضور دارند و هر گروه عملیاتی فعالیت تخصصی خود را اعم از اطفای حریق، آواربرداری، امداد و نجات، تامین نظم و امنیت و پشتیبانی نیروهای حاضر در صحنه انجام می دهند. سامانه فرماندهی حادثه بر اساس استانداردهای جهانی از بخش هایی چون فرمانده حادثه، چهار معاونت شامل عملیات، برنامه ریزی، پشتیبانی و امور مالی و نیز چهار مسوول شامل مسوولان ایمنی، روابط عمومی، هماهنگی و فنی تشکیل شده است.ساختار دوم  ستاد مدیریت بحران یا مرکز عملیات اضطراری است که از نقش ستادی و مدیریتی برخوردار است.

این دو ساختار در تمام حوادث باید در محل حادثه تشکیل شود و بسته به سطوح حادثه و تکثر حادثه، ابعاد و ترکیب آن متفاوت است. از همین رو در حادثه ساختمان پلاسکو برخلاف برخی اظهار نظرهای غیرکارشناسی و افراد ناآگاه به دانش مدیریت بحران، هر دو ساختار بلافاصله در محل حادثه تشکیل شده است. مرکز عملیات اضطراری یا همان ستاد مدیریت بحران با فراخوان و مسئولیت شهردار تهران و حضور اعضای بلندپایه آن از جمله وزیرکشور، استاندار تهران، فرماندار تهران، رییس سازمان مدیریت بحران کشور، رییس اورژانس کشور و سایر اعضای ستاد تشکیل شد و براساس آن مسوولیت ها در صحنه حادثه و پشت صحنه و نیز بخش های تعریف شده در ساختار مدیریت حادثه مشخص و مصوب شد و به این ترتیب تاکنون براساس تصمیمات اتخاذ شده تمام اقدامات مصوب ستاد اجرا شده است. هم چنین مصوبات اجرایی برای مدیریت حادثه نیز زیر نظر مستقیم فرمانده حادثه و براساس تقسیم کار بعمل آمده  اقدام شده است.

با توجه به این که محل حادثه کاملا مشخص بوده است و صرفا یک نقطه درگیر حادثه شده است، ستاد مدیریت بحران تهران بعنوان پشتیبان فرماندهی حادثه در محل حادثه عمل کرده و برخی به اشتباه گلایه کرده اند که چرا ستاد در محل حادثه تشکیل شده و در ستاد مرکزی تشکیل نشده است که طرح این موضوع به این شکل صحیح نبوده و مبنای علمی و اجرایی براساس دانش مدیریت بحران ندارد.

• در زمان بحران نخستین امدادگری که می تواند به بحران زده کمک کند خود شخص بحران دیده است؛ از این روی یکی از مهمترین اقداماتی که سازمان مدیریت بحران باید انجام دهد آموزش است، تاکنون سازمان مدیریت بحران در این خصوص چه اقداماتی را انجام داده؟

با توجه به ضرورت آموزش فراگیر در افزايش سطح آمادگي شهروندان، سندي برای آموزش هاي همگاني مديريت بحران تهيه شده كه تمامي جامعه را به دسته هاي سني، تحصيلي و توانمندي تقسیم می کند و برنامه آموزشي كاملي را به تفكيك برای آنها تعریف می کند.

آموزش ها در سطح شهر براي گروه هاي هدف مشاركتي كه شامل دبيران، دانش آموزان و اولياي آنها در قالب طرح مدرسه آماده، داوطلبين واكنش اضطراري محلات در خانه هاي دوام و ايمني، گروه هاي مديريت بحران در اماكن مهم و عموم مردم از طريق رسانه ها ارائه می شود. این آموزش ها به صورت  مستقيم و غيرمستقيم همچون ساخت فيلم، انيميشن، بازي و بروشور بوده و در بر گيرنده طيف گسترده اي از حوادث و راهكارهاي پيشگيري و مقابله با آنهاست. نحوه ارائه آموزش ها در مقاطع زماني مختلف در سنین مختلف كمك مي كند كه ضمن آمادگي مستمر از ايجاد نگراني در ميان شهروندان كاسته شود. همزمان با شهروندان آموزش هاي لازم براي ارتقاي عملكرد دست اندركاران مديريت بحران همچون مديران ارشد شهري، روئساي سازمانهاي مسئول، مديران مياني،كارشناسان و نيروهاي اجرايي شهرداري در سطوح مختلف از فرماندهي تا عمليات و پشتيباني ارائه می شود.

–  دانش آموزان از جمله آسیب پذیرترین قشر در برابر حوادث هستند برای مدیریت این موضوع چه اقداماتی انجام شده است؟

مدرسه مکانی است که دانش آموزان زمان زیادی را در آن حضور دارند و به همین دلیل باید تبدیل به محیطی ایمن شوند؛ اهمیت این موضوع در حدی است که در اصول ده گانه برنامه راهبرد جهانی سازمان ملل برای كاهش سوانح به آن تاکید شده است، در اهداف هفت گانه چارچوب جدید بین المللی نيز بر ارزیابی ایمنی مدارس، تنظیم برنامه های درسی و آموزشی برای کاهش خطرپذیری بلایا، ترويج و گنجاندن دانش كاهش مخاطرات و اثرات بلايا در برنامه های درسی مدارس در همه سطوح تأكيد شده است.

از این روی طرحی با عنوان مدرسه آماده برنامه ریزی و اجرا شد که در قالب آن تاکنون سند مخاطرات هزار مدرسه تدوین و آماده ابلاغ شده است ضمن اینکه هزار مدیر مدرسه نیز آموزش های لازم را دریافت کرده اند از طرفی تاکنون آموزش های لازم به ۵۰۰ مدرسه داده شده است و همچنین دانش آموزان ۲۰۰ مدرسه نیز این آموزش ها را در قالب اردوهای دو روزه دریافت کرده اند.

از جهتی دیگر برنامه ريزي برای برگزاري اردوي دانش آموزي در ۳۰۰ مدرسه شهر تهران انجام شده و برنامه ريزي برای برگزاري مانور سراسري ايمني و زلزله در ۱۰۰۰ مدرسه صورت گرفته است.

–  طرح بازنگري گروه هاي دوام در قالب خانه های دوام و ایمنی به چه صورتی در حال انجام است؟

در گذشته خانه های دوام و خانه های ایمنی در حوزه بحران فعالیت می کردند که این دو در قالب طرح بازنگری گروه های دوام ادغام شده و خانه دوام و ایمنی را تشکیل دادند. طرح دوام به آموزش هاي قبل، هنگام و بعد از حادثه می پرداخت و آتش نشانان داوطلب نیز در خانه های ایمنی حضور داشتند که با ادغام آنها ساختار جدید براي ايجاد يكپارچگي بيشتر و همچنين افزايش پتانسيل ها و ظرفيت هاي دو گروه دوام و آتش نشان داوطلب انجام شد.

امروز تمامي فعاليت هاي خانه دوام و ايمني در حوزه مديريت بحران و در چهار فضاي محله، مسجد، منزل و مدرسه انجام مي شود و توالي فعاليت ها و مسئوليت هر يك مشخص شده است.

–  شهر تهران، شهری است که بخش هایی از آن بر روی گسل قرار گرفته است، با توجه به وظایف، سازمان مدیریت بحران برای کاهش مخاطرات زلزله تاکنون چه اقداماتی انجام شده است؟

برای کمتر آسیب دیدن در برابر زلزله باید از ساخت و ساز بر روی پهنه و حریم گسل ها خودداری کرد و برای آن ضوابط متفاوتی را در نظر گرفت، بهترین کاربری برای این پهنه، فضای سبز و کاربری های ساده با بهره گیری از ضوابط ویژه ساخت و ساز مقاوم است.

گسل ها یا همان شکستگی های لایه ها و صفحات زمین در جای جای فلات ایران از جمه دشت تهران وجود دارند و زمین لرزه در طول این شکستگی ها رخ داده و حریم پیرامون آن بیشترین جابجایی و در نتیجه بیشترین خسارات را دارد بنابراین شناخت دقیق خطوط گسل ها و تعیین حریم پیرامونی آن از اهمیت زیادی برخوردار است بر همین اساس نقشه گسل های شهر تهران که تا قبل از سال ۸۴ در مقیاسی مناسب برای اجرای طرح های شهرسازی وجود نداشت با عنوان طرح “تدقیق نقشه پهنه های گسلی شهر تهران” در دستور کار قرار گرفت.

تهیه این طرح با بهره گیری از موقعيت گسل‌هاي شهر تهران از طریق شناسايي و تفسير گسل‌ها بر روي عكس‌هاي هوايي یک پنجاه هزارم و یک ده هزارم و انطباق آن با نقشه‌هاي یک دو هزارم شهري و همچنین از طریق بازديد از گودبرداري ها و ترانشه هاي طبيعي و مصنوعي پراكنده در محدوده شهر تهران و پيمايش هاي میدانی در محدوده های گسلی و ميداني آغاز شد. به دليل وجود محدوديت‌هاي اجرايي سعي شد حداقل پهنه گسلي ممكن براي گسل‌هاي شهر تهران در نظرگرفته ‌شود.

در نهایت در سال ۱۳۸۸ این نقشه به تایید رسید اما به دلیل عدم هماهنگی های بین سازمانی و نهادهای مسئول با حدود هفت سال تاخیر در سال ۱۳۹۵ به تصویب کارگروه ملی مخاطرات زلزله، لغزش لایه های زمین، ابنیه، ساختمان و شهرسازی و در نهایت در شورای عالی شهرسازی و معماری رسید.

–  یکی از وسایلی که می تواند کمک عمده ای به کاهش آسیب ها در زمان زلزله می کند استفاده از شتاب نگارها است؛ آیا چنین سیستمی در تهران نصب شده است؟ 

سازمان مدیریت بحران شهرداری تهران با همکاری آژانس همکاری‌های بین‌المللی ژاپن(جایکا) و دستگاه‌های عضو ستاد -وزارت کشور، استانداری، صداوسیما، سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی و هواشناسی- در حدود سه سال پیش توانست خروجی یکی از سامانه‌های موثر در شهر تهران را در محل گسل مشأ در امامزاده‌هاشم ردیابی کرد و چهار ایستگاه شتاب‌نگاری را در آن فعال کرده و خروجی‌های اولیه آن در سازمان دریافت شد.

هم اکنون تعریف استفاده های هر یک از سازمان های دخیل در مدیریت بحران شهر از این اطلاعات در حال بررسی است برای مثال این موج اخطار اگر در اختیار شرکت برق قرار گیرد، می‌تواند کل برق شهر تهران را به‌صورت اتوماتیک قطع کند اما این امر نیازمند آن است که در سیستم‌های مختلف اقدامات این چنینی انجام گیرد که حداقل خسارات ایجاد شود. این نخستین اقدامی است که در کشور انجام شده و اگرچه خروجی به صورت پایلوت است، اما امیدواریم با اقدامات نهادهای دولتی و سازمان مدیریت بحران کشور در فاز اول بتوانیم این سیستم را در کل شهر تهران فعال کنیم.

شهر تهران درحال حاضر حدود ١٤ شتاب‌نگار دارد که برخی از آن‌ها عمدتا شتاب‌نگارهای حریم و حاشیه شهر هستند این در حالی است که شهر تهران برای کاهش خسارات نیاز به راه اندازی حدود ٥٠ شتاب‌نگار دارد.

یکی از کاربردهایی که شهرداری به دنبال آن است، استفاده عمومی برای اطلاع‌رسانی است. قطعا این موج وقتی به صداوسیما برسد، این سازمان می‌تواند مانند سایر کشورهای توسعه‌یافته، اطلاع‌رسانی عمومی انجام دهد. شاید در نظر ما این زمان بسیار کم باشد اما همین ١٠ثانیه می‌تواند جان بسیاری را نجات دهد و این سیستم قطعا باید در کل کشور عملیاتی شود.

–  موضوع فرونشست زمین در شهر تهران چقدر جدیست و چه کارهایی برای جلوگیری از آن باید انجام شود؟

موضوع فرونشست در اثر برداشت آب‎های زیرزمینی در ایران پدیده شایعی است. بنا به گزارش سازمان زمین‎شناسی و اکتشافات معدنی، احتمال می‎رود در ۳۰۰ دشت کشور موضوع فرونشست زمین مطرح باشد که شهر تهران به عنوان پایتخت کشور و با دارا بودن بیش از ۱۵ درصد جمعیت کل کشور مستعد وقوع این پدیده مخرب است. عمده ترین دلایل ایجاد این پتانسیل تغییرات شرایط آب و هوایی، افت شدید سطح ایستابی، استفاده بی‌رویه از منابع آبی در مصارف کشاورزی و صنعتی است.

پایش پدیده فرونشست زمین در شهر، مديريت بهینه منابع آب در بخش برداشت و توزیع عادلانه در بخش‎های کشاورزی، صنعتی ، تغذیه مصنوعی سفره‎های آب زیرزمینی برای افزایش حجم منابع آب زیرزمینی، ایجاد تصفیه‎خانه‎هایی در مناطق شهری برای انتقال مستقیم پساب به منابع تغذیه سفره‎های آب زیرزمینی، اصلاح بستر رودخانه‎ها برای افزایش نفوذ آب و تغذیه سفره‎های آب زیرزمینی، اصلاح شيوه‎های آبیاری در کشاورزى ، اصلاح الگوی کشت تفکیک سیستم دفع آب باران از سیستم دفع فاضلاب و اطلاع‎رسانی عمومی به شهروندان در خصوص اثرات پدیده فرونشست از جمله اقداماتی است که باید در این خصوص در شهر تهران انجام شود.

–  پايگاه های مديريت بحران از مهمترین اماکن در زمان بحران به حساب می آیند تعداد این پایگاه ها در شهر تهران چه تعداد است و میزان آمادگی آنها چقدر است؟

ایجاد پايگاه های پشتيباني مديريت بحران در نقاط مختلف شهر با ويژگي‌هاي لازم برای كاركرد‌هاي خاص در زمانهای پیش، حين و پس از بحران از اقداماتی است که برای ارتقاي توان آمادگي شهرها انجام می شود. بر همین اساس در اسفندماه سال۸۲ به شهرداري تهران ابلاغ شد تا زمين‌هاي مناسبی را براي ساخت پايگاه‌ها در مناطق ۲۲‌گانه با معیارهای مدیریت بحران شناسايي كند. شهرداری تهران بر اساس تکلیف مكان يابي احداث اين پايگاه‌ها را به‌گونه‌اي انجام داد كه حتي‌المقدور در هر يك از نواحي شهر تهران، يك پايگاه ساخته شود. در مرحله بعد نقشه های استاندارد که پیش بینی شده بود کارکردهای دوگانه داشته باشند تهیه شد و از آغاز سال ۱۳۸۵ برنامه تکمیل و تجهیز ساختمان پایگاه‌ها شروع شد. نخستین پایگاه پشتیبانی چندمنظوره مدیریت بحران روز دوم آذر ماه سال ۱۳۸۵ در پارک بعثت منطقه ۱۶گشایش یافت. امروز تعداد پایگاههای مدیریت بحران شهر تهران به ۱۱۰پایگاه رسیده است همچنین ۲۰ پايگاه ويژه برای پشتيباني مديريت بحران جهت استقرار ستاد بحران منطقه و تجهيز سالن‌ها برای امداد و نجات ایجاد شده است.

به دلیل اهمیت این پایگاه ها، دستور العمل های فعالیت آنها در شرایط عادی و شرایط بحرانی تهیه و تدوین شده است که وظایف و سطح مدیریت را با توجه به نوع و سطح بحران پیش بینی می کند همچنین وظایف مدیر پایگاه نیز مشخص و معین شده است که مهم ترین آنها شامل کنترل عملکرد تمامی بخش‌های پایگاه از نظر میزان فعال بودن، حفظ و تقویت ارتباط بامردم و تشکل های مردمی،  به روز نگهداشتن بانک اطلاعاتی حوزه قلمرو پایگاه، کنترل دوره‌ای تجهیزات مستقر در پایگاه ها برای اطمینان از آماده بودن آنها هنگام نیاز و اطلاع رسانی به شهروندان تحت پوشش می شود. همچنین بيش از ۷۰ پايگاه چند‌منظوره پشتيباني مديريت بحران، از كاركرد مديريت بحران هنگام بحران و کاربری آموزشی و ورزشی در زمان عادي برخوردارند. پايگاه‌های مدیریت بحران به عنوان سرمايه‌های با ارزش شهر هستند كه در تيپ‌هاي واحد با مساحت ۱۲۵۰ متر و مقاومت بالا در برابر زلزله، برخوردار از تجهيزات امداد و نجات، منابع آب، سوخت و برق اضطراري در سه قالب پايگاه‌هاي ويژه، بعنوان محل استقرار ستاد‌هاي مديريت بحران مناطق، پايگاه‌هاي چند منظوره و پايگاه هاي معين، ويژه استقرار فرماندهي مديريت بحران شهرهاي معين در مبادي ورودي، ساخته شده‌اند که هرکدام چشم اميد مديريت بحران در هر ناحيه است.

–  یکی از حوادثی که پیش از این در تهران رخ  داده و سبب بروز بحران در شهرتهران شده است موضوع سیلاب ها است، تا کنون چه اقداماتی برای این موضوع انجام شده است؟

سيستم زهكشي آب‌هاي سطحي شهر تهران تحت‌ تاثير توسعه ناهمگون شهر توسعه یافته است و با وجود كوه‌هاي بلند اطراف شهر تهران علاوه بر آب‌هاي سطحي، روان آب‌هاي ناشي از بارش در كوهستان هاي شمالي و شرقي تهران نيز وارد محدوده شهر ‌شوند؛ شيب شمال به جنوب شهر نیز دلیل دیگری است که احتمال افزايش خسارت در پايين‌دست را به همراه دارد و این در حالی است که تخريب حوضه آبخيز بالادست نواحي شهري با تخريب پوشش گياهي و توسعه اراضی شهری و صنعتي باعث كاهش نفوذ آب و افزايش رواناب در شهر شده است. این تهدیدها در حالی برای شهر وجود دارد که باران‌هاي شديد و كوتاه مدت فرصت نفوذ به داخل خاك را نداشته و در نتيجه بخش قابل توجهي از بارش به رواناب هاي سطحي تبديل مي‌شود از اين رو رودخانه‌ها و مسيل‌هاي حوضه‌هاي آبخيز شهري از درجه ريسك زيادي برخوردارند.

هم اکنون سیستم جمع آوري و هدایت آبهاي سطحی شهر تهران شامل ۴ قسمت عمده حوزه سیل برگردان شرق با مساحت ۵۱۸ کیلومتر مربع، حوزه سیل برگردان غرب و رودخانه کن با مساحت ۴۳۳ کیلومترمربع به عنوان زهکش قسمت عمده اي از سیلاب نواحی شمالی، شمال غربی، غرب و جنوب غرب تهران، حوزه مرکزي و جنوبی تهران که کاملاً سرپوشیده است و با مساحت۱۵۶کیلومترمربع قسمت عمده اي از محدوده درون شهري را پوشش داده است. حوزه وردآورد نیز با مساحت ۱۷۳ کیلومتر مربع شامل مناطق ۲۱ و ۲۲ شهرداري تهران می باشد.

نخستین اقدام برای جلوگیری از وقوع مجدد سیل، لایروبی شریانهای آبی شهر است که به صورت روزانه انجام شده و گزارش های آن همواره در سازمان مدیریت بحران دریافت می شود.

دیگر اقدامی که برای دستيابي به توسعه پايدار شهري موردنیاز است، طراحي مدل هاي مناسب مديريت و حفاظت رودخانه‌ها و مسيل‌ها در حوضه‌هاي آبخيز شهري است که بر همین اساس تهیه “طرح جامع مديريت آب‌هاي سطحي شهر تهران” با تصویب مطالعه آن، مراحل تدوین طرح در دستور کار قرار گرفته  است.

اما نکته دیگر که تجربیات گذشته ضرورت آن را برای کاهش آسیب های وقوع سیل نمایان می کند ايجاد هماهنگي و وحدت رويه در روند حفاظت رودخانه‌ها و مسيل‌ها، مديريت كارآمد سيلاب در شهر تهران و ايجاد تعامل و همكاري در سطوح ارشد دستگاه‌هاي اجرايي مسئول در مديريت ‌شهر است. برهمین اساس توافق‌نامه همكاري در زمینه مديريت سيلاب شهر تهران بین مدیریت شهری و وزارت نیرو در سال ۸۷ امضاء شد و کمیته های لازم آن شکل گرفت.

با فعالیت این کمیته ها هم اکنون نقشه‎های حد بستر و حریم رودخانه‏های شهر تهران و تدقیق به منظور اعمال در طرح‏های تفصیلی تهیه شده، مطالعات طرح جامع مدیریت آب‎های سطحی انجام شده، شرح خدمات سامانه پيش‌بيني سيل حوضه‌هاي آبريز شمال تهران پیش بینی شده ، شرح خدمات پهنه بندی خطرپذیری سیلاب شهر تهران تهیه شده و دستورالعمل مقابله با سيلاب درمناطق آزمایشی بازبيني شده است، نقاط و بازه‎هاي آسيب‎پذير كانال‎ها و مسيل‏هاي شهر تهران احصاء شده است و نقشه راه کاهش خطرپذیری سیلاب شهر تهران تهیه شده است.

–  تهیه نقشه راه کاهش خطرپذیری سیلاب شهر تهران در چه مرحله ای قرار دارد؟

با توجه به سابقه وقوع سيلاب‌هاي خسارت بار در ساليان گذشته و گسترش ناهمگون فيزيكي و كالبدي شهر تهران ، تدوين طرح جامعي برای كاهش خطرپذيري سيلاب در دستور کار قرار گرفت و با همكاري ۱۳ سازمان مسئول این طرح که در بردارنده راهبردها و راهكارهاي جامع برای مديريت و كاهش خطرپذيري سيلاب در شهر تهران است تهیه شد و پس از تایید در کمیسیون هماهنگی توافقنامه همکاری مشترک شهرداری تهران و وزارت نیرو برای تصویب به شورای شهر تهران ارسال می شود.