پدافند غیرعامل در صنایع نفت و گاز؛ ضرورت‌ها و چالش‌ها

مقدمه

صنایع نفت و گاز به‌عنوان زیرساخت‌های حیاتی هر کشور، نقشی اساسی در تأمین انرژی، توسعه اقتصادی و امنیت ملی دارند. گستردگی تأسیسات نفتی و گازی، پراکندگی جغرافیایی آن‌ها، و میزان بالای سرمایه‌گذاری در این حوزه باعث شده است که این صنایع همواره در معرض تهدیدات طبیعی، فنی و انسانی قرار گیرند. از این رو، حفاظت از آن‌ها نه تنها یک الزام صنعتی، بلکه ضرورتی استراتژیک در سطح ملی به شمار می‌رود.

پدافند غیرعامل به‌عنوان مجموعه‌ای از اقدامات غیرمسلحانه، با هدف کاهش آسیب‌پذیری تأسیسات و افزایش تاب‌آوری آن‌ها در برابر تهدیدات طراحی شده است. در صنایع نفت و گاز، این مفهوم به‌معنای به‌کارگیری اصول مهندسی ایمنی، طراحی مقاوم، استقرار سیستم‌های پایش و مدیریت بحران است تا در صورت بروز حادثه یا حمله، کمترین خسارت ممکن به زیرساخت‌ها و کارکنان وارد شود.

اهمیت پدافند غیرعامل در این صنایع به‌ویژه در شرایطی که تهدیدات نوینی مانند جنگ‌های هیبریدی، حملات سایبری، نشت مواد خطرناک و انفجارهای صنعتی مطرح هستند، دوچندان می‌شود. به‌کارگیری صحیح این اصول می‌تواند به کاهش احتمال وقوع حوادث، محدودسازی پیامدها و افزایش قابلیت بازیابی سریع تأسیسات منجر شود.

تهدیدات و ریسک‌های موجود در صنایع نفت و گاز

صنایع نفت و گاز با گستره وسیعی از تهدیدات مواجه‌اند که می‌توان آن‌ها را در سه دسته کلی طبقه‌بندی کرد:

۱. تهدیدات طبیعی

شامل زلزله، سیل، طوفان، گردباد، صاعقه، رانش زمین و سایر بلایای طبیعی است که می‌تواند به زیرساخت‌های حساس مانند خطوط لوله، مخازن ذخیره‌سازی، اسکله‌های صادراتی و واحدهای فرآیندی آسیب وارد کند.

۲. تهدیدات انسانی و امنیتی

حملات خرابکارانه، تروریستی، جنگی، شورش‌های کارگری، خرابکاری داخلی و سرقت تجهیزات نمونه‌هایی از این تهدیدات هستند. با توجه به موقعیت راهبردی صنایع نفت و گاز، این نوع تهدیدات در سطح بالایی از اهمیت قرار دارند.

۳. تهدیدات فناورانه و سایبری

با افزایش دیجیتالی شدن تأسیسات و استفاده از سیستم‌های SCADA، PLC و IoT، خطر حملات سایبری و نفوذ به سیستم‌های کنترل صنعتی افزایش یافته است. این حملات می‌توانند منجر به اختلال در عملکرد، توقف تولید، و حتی وقوع حوادث شدید شوند.